ارزیابی واقع‌گرایانه‌ی تأثیرات اجتماعی در اقدامات توسعه‌ای

مطالعات ارزیابی پیامدهای اجتماعی به دلیل تعریف عام پیامدهای اجتماعی، خصلتی بین‏رشته‏ای دارند. با توجه به تفاوت سنت‏های پژوهشی در رشته‏های مختلف و حتی در درون یک رشته علمی در طراحی و اجرای پژوهش‏های علمی، همواره این مساله پیش روی عمل‏ورزان و محققان اتا وجود دارد که یافته‏های حاصل از بررسی پیامدهای اجتماعی مختلف چگونه باید مورد تحلیل قرار گیرند؟ آیا باید آنها را به طور جداگانه و بدون توجه به روابط بین پیامدهای مختلف مورد تحلیل قرار داد و یا اینکه باید پیامدهای شناسایی شده در رابطه‏ای نظام‏مند با یکدیگر و شرایط بروز این پیامدها، مورد تحلیل و شناسایی قرار گیرند؟ اگر بنا بر استفاده از این نگرش سیستمی به شکل‏گیری ، بروز و در نهایت مدیریت پیامدها باشد، چنین رویکردی باید بر چه پارادایمی در طراحی و اجرای پژوهش علمی و اجتماعی مبتنی باشد. مقاله حاضر تلاش می‏کند تا ضمن دفاع از نگرش سیستمی به تحلیل پیامدهای اجتماعی، نشان دهد پارادایم روش‏شناختی رئالیسم انتقادی به واسطه‏ی تأکید بر سطوح مختلف واقعیت و رابطه ارگانیک بین این سطوح در تولید نتایج علّی، بحث از مکانیسم‏های علّی و همچنین خصلت انتقادی آن، می‏تواند به مثابه بنیان روش‏شناختی مطلوبی برای تحلیل شیوه‏ی پدیدار شدن پیامدهای مختلف و رابطه بین انواع و سطوح مختلف این پیامدها در مطالعات ارزیابی پیامد اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.